Đặc điểm của vi khuẩn Salmonella

Phân loại

Theo phân dòng, có hơn 2.500 chủng Salmonella khác nhau đã được ghi nhận. Hệ thống phân loại vi khuẩn Salmonella dựa vào vật chủ gây bệnh có thể chia thành hai nhóm chính:

1. Salmonella ký sinh chuyên biệt (host-adapted): Đây là các chủng Salmonella thích nghi đặc biệt với một số vật chủ nhất định, gây bệnh chủ yếu trên các động vật hoặc con người đó. Ví dụ:

   ⚡Salmonella typhi, Salmonella paratyphi chỉ gây bệnh ở người, thường là bệnh thương hàn.

   ⚡ Salmonella gallinarum gây bệnh thương hàn cho gia cầm.

   ⚡ Salmonella pullorum gây bệnh bạch lị trên gà con.

   ⚡ Salmonella choleraesuis gây bệnh trên heo.

2. Salmonella ký sinh rộng (đa vật chủ) (broad host range): Đây là các chủng có thể lây nhiễm và gây bệnh ở nhiều loài vật chủ khác nhau, bao gồm cả con người. Ví dụ:

   ⚡ Salmonella typhimurium và Salmonella enteritidis đều có thể gây bệnh cho gia súc, gia cầm, động vật hoang dã, và con người.

Các chủng thuộc nhóm ký sinh đa vật chủ thường gây ngộ độc thực phẩm hoặc nhiễm khuẩn hệ tiêu hóa, lây lan qua thực phẩm và nước bị nhiễm khuẩn. Trong khi đó, các chủng ký sinh chuyên biệt thường gây bệnh nặng hơn và có xu hướng truyền từ người sang người hoặc từ động vật sang người theo cách đặc biệt hơn.

Cơ chế gây bệnh

Khi mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể sẽ bị các đại thực bào (ĐTB) tiêu diệt. Trong máu có hệ thống bổ thể giúp làm chậm sự xâm nhập của mầm bệnh, đồng thời giúp ĐTB nhận diện được mầm bệnh và tiêu diệt chúng. Tuy nhiên vi khuẩn Salmonella làm giảm các bổ thể này, từ đó làm giảm khả năng tiêu diệt mầm bệnh của ĐTB.

Truyền lây

Salmonella đi qua được màng nhau, do đó có thể truyền dọc. Bên cạnh đó, lỗ đẻ trứng và lỗ đi phân là một, trứng có khả năng bị nhiễm Salmonella lúc đẻ.

Các con đường truyền lây Salmonella:

Gà con có thể bị nhiễm Salmonella từ đâu?

⚡Gà mẹ: trứng, vỏ trứng

⚡Chuồng trại

⚡Lò ấp: vỏ trứng, môi trường, trang thiết bị

Salmonella có khả năng truyền ngang qua tiếp xúc, qua phân hay chất độn chuồng.

Phòng ngừa và điều trị

1. Phòng ngừa bằng vắc-xin

Vắc-xin kiểm soát đối với S. enteritidis hay S. gallinarum có thể cản trở tầm soát bằng test huyết thanh học. Đối với nhóm Salmonella không phải thương hàn, sử dụng vắc-xin chết trên đàn gà giống và gà đẻ giúp:

⚡Giảm tỉ lệ nhiễm

⚡Giảm truyền VK vào trứng

⚡Giảm số lượng VK tiết ra trong phân

⚡Giảm VK “dính” trên vỏ trứng

2. Điều trị

Salmonella là vi khuẩn nội bào, nhưng kháng sinh chỉ tác động được tới màng tế bào, do đó điều trị bệnh do Salmonella bằng kháng sinh gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, điều trị bằng kháng sinh chỉ làm giảm tỷ lệ chết nhưng gà khỏi bệnh sẽ mang trùng, thải vi khuẩn qua phân, gà trở thành nguồn mang & phát tán Salmonella ra chuồng trại.

Gây ngộ độc thực phẩm trên người

Nguồn ảnh: VnExpress

Salmonella là 1 trong 2 nhóm vi khuẩn gây ngộ độc thực phẩm phổ biến nhất thế giới. Thống kê cho thấy, 60% các ca nhiễm Salmonella trên người toàn cầu đều liên quan đến 2 chủng trên, cho thấy sự nguy hiểm của 2 chủng Salmonella typhimurium và Salmonella enteritidis đối với sức khỏe con người.

Ở Việt Nam, chỉ riêng trong năm 2024:

⚡ Tháng 3: 358 người tại Nha Trang bị ngộ độc thực phẩm do Salmonella từ quán cơm gà.

⚡Tháng 8: 149 người tại Đồng Tháp bị ngộ độc phải nhập viện do ăn pate gan có nhiễm Salmonella ghi nhận vào hôm nay.

Các vụ ngộ độc do Salmonella nổ ra rải rác trên địa bàn khắp cả nước, từ năm này sang năm khác. Địa điểm ghi nhận thường ở các khu vực tập trung đông người như trường học, công ty, khu du lịch… gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe người tiêu dùng.

Thực phẩm sống bị nhiễm Salmonella nhưng không được nấu chín kỹ là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc. Do đó, kiểm soát Salmonella trong thực phẩm sống là điều cần thiết.

Vi khuẩn Salmonella gây bệnh có trong thực phẩm sau khi đi qua hàng rào axit dạ dày và xâm nhập vào niêm mạc của ruột non và ruột già và sản sinh ra độc tố. Sự xâm nhập của các tế bào biểu mô kích thích giải phóng các cytokine tiền viêm gây ra phản ứng viêm. Phản ứng viêm cấp tính gây ra tiêu chảy và có thể dẫn đến loét và phá hủy niêm mạc.

Ngoài các chủng Salmonella không gây thương hàn là mầm bệnh truyền lây trên động vật và người, các chủng Salmonella gây bệnh trên gà và heo tuy không thể thực tiếp gây bệnh trên người nhưng tiết độc tố và gây ngộ độc thực phẩm trên người.

Chương trình tầm soát Salmonella

⚡ Để tầm soát Salmonella trong đàn: Lấy mẫu lót chuồng, tìm Salmonella.

⚡ Chiến lược kiểm soát (hạn chế VK): Định kỳ lấy mẫu phân đàn giống & loại bỏ cá thể nhiễm.

⚡ Các biện pháp an toàn sinh học nên được thực hiện.

⚡ Phòng bệnh bằng các sản phẩm không phải kháng sinh

⚡ Nên mua gà từ trại không nhiễm Salmonella

Đối với các trại giống, xây dựng chương trình tầm soát Salmonella hướng tới con giống và trứng sạch Salmonella là lợi thế lớn trong thị trường con giống gia cầm và trứng. Dẫn đầu xu thế, R.E.P Lab xây dựng chương trình tầm soát Salmonella trên gà giống.

Phương án thực hiện bao gồm:

📌 Chương trình xét nghiệm Salmonella từ môi trường chăn nuôi và lò ấp

📌 Chương trình xét nghiệm Salmonella từ gà bố mẹ và trứng (trước khi đưa vào lò ấp)

📌 Chương trình xét nghiệm Salmonella từ trứng (sau khi ấp 16 ngày) và gà con 1 ngày tuổi

Nếu xét nghiệm có sự hiện diện của Salmonella, thực hiện chương trình tầm soát, nếu không có Salmonella, thực hiện chương trình giám sát.

Sự nguy hiểm của Salmonella đối với ngành chăn nuôi gia cầm và sức khỏe con người đã được làm rõ, do đó kiểm soát Salmonella là bài toán mà nhà chăn nuôi cũng như người tiêu dùng cần giải. Ở phía nhà chăn nuôi, cần xây dựng chương trình tầm soát Salmonella và mua con giống sạch Salmonella. Ở phía người tiêu dùng, cần sử dụng các sản phẩm như thịt, trứng, sữa từ các nhà cung cấp uy tín, tuân thủ ăn chín uống sôi.

R.E.P BIOTECH

Nguồn tài liệu:

Bài giảng của PGS.TS Hồ Thị Kim Hoa

https://nhachannuoi.vn/nhiem-khuan-Salmonella-van-de-duong-dai-cua-chan-nuoi-gia-cam/

https://www.msdmanuals.com/vi/professional/bệnh-truyền-nhiễm/trực-khuẩn-gram-âm/tổng-quan-về-nhiễm-trùng-Salmonella 

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK8435/